Дигитализација, генетски-модифицирани бебиња и климатска криза. Дали човештвото е осудено на пропаст или едноставно застарено? Постхуманизам е филозофска рамка која ги одговара овие прашања.
Невозможното одамна стана возможно. Можеме да летаме. Можеме да комуницираме додека сме на огромни дистанци. Можеме да излечиме многу болести а одамна почнавме да се занимаваме со создавање на самиот живот. Дигиталната револуција го менува начинот на кој живееме, начинот на кој го доживуваме нашиот идентитет и на кој ја разбираме реалноста. Технологијата го има до тој степен трансформирано нашиот живот, да ни предизвикува вртоглавица. Дали се претвораме во богови, или сме во процес да се направиме вишок? Постхуманизмот е филозофска рамка која го поставува подлабокото прашање што подразбираме кога велиме „ние“. Дали постуманизмот може да биде филозофијата на 21-иот век?
Што е постхуманизам?
Постхуманизмот тешко се дефинира. Дали е филозофска теорија, метод на анализа или само начин за опишување на состојбата на нашиот сегашен (и иден) свет?
Пошироко кажано, постхуманизмот е филозофска рамка која го доведува во прашање приматот на човечкото и неопходноста на човекот како категорија. Иако хуманизмот апелира до нашата заедничка човечност како основа за создавање заедница, постхуманизмот го критикува овој начин на размислување како ограничен и полн со имплицитни предрасуди. Некои постхуманистички филозофи дури тврдат дека хуманизмот не е само лажен, туку и целосно деструктивен.
Ова може да изгледа контраинтуитивно бидејќи термините „хуманизам“ и „човечност“ нe потсетуваат на работи како напредок, еднаквост и човекови права. Зошто треба да се откажеме од овој начин на размислување? Ајде да погледнеме некои аргументи. Постхуманата филозофија ја критикува идејата за „човекот“ по повеќе точки. Еве ги најважните аргументи.
1. Кога велиме „човек“, не мислиме на СИТЕ луѓе
Постхуманите мислители веруваат дека концептот на „човекот“ е всушност испреплетен со работи како што се колонијализмот, сексизмот и расизмот. Иако апелот до нашата заедничка човечност може да биде убав во теорија, краткиот поглед на историјата покажува поинаква приказна. Идејата за „човекот“ историски се користи за да се угнетува она што се сметало за „нечовечко“. Филозофот Рози Браидоти истакнува дека нашето разбирање за „човечкото“ се заснова на концептот на Витрувскиот човек на Да Винчи, 1490. Таа тврди дека робовите, домородното население и жените биле историски исклучени од категоријата на она што таа го нарекува „целосно човечки“. Следствено, им било забрането да уживаат еднакви права со белите мажи. Хуманизмот доаѓа со багажот на западната превласт, патријархатот и угнетувањето.
2. Не сме толку посебни како што мислиме
Иако е општо прифатен факт дека луѓето во суштина се животни, ние продолжуваме да се ставаме над животните и другите форми на живот. Постхуманизмот сугерира дека треба да престанеме да мислиме дека сме супериорни во однос на остатокот од планетата и да прифатиме дека сме дел од природата. На крајот на краиштата, науката одамна докажа дека делиме над 90% од ДНК со мајмуните. Неодамнешните откритија покажаа дека имаме многу повеќе заедничко со растенијата и печурките отколку што мислиме.
Звучи лудо? Всушност, оваа идеја воопшто не е нова…
Долго пред Дарвин, во 1748 година, материјалистичкиот мислител Џулиен Офреј де Ла Метри го објавил високо забавниот есеј „Машински човек“. Додека есејот (во кој ги споредува луѓето со животни, машини и растенија) бил многу контроверзен во тоа време, подоцнежните научни откритија докажале дека многу од неговите тврдења се точни.
Но, идејата дека ние не сме ништо повеќе од „растение што оди“ (Де Ла Метри) се враќа уште подалеку – братството меѓу луѓето, животните, растенијата (и сè друго) е длабоко вкоренето во космологиите на многу абориџински племиња и природни религии:
„Ние сме дел од земјата и таа е дел од нас. Миризливите цвеќиња се нашите сестри. Мечката, еленот, големиот орел, ова се нашите браќа. Карпестите сртови, росата на ливадата, телесната топлина на коњчето и човекот припаѓаат на исто семејство “.
Chief Seattle, 1854
Постхуманизмот бара да се потсетиме на нашето вистинско место во светот – а тоа е дека сме составен дел од природата.
Може да се каже дека хуманизмот е идеолошка основа за експлоатација на нашата планета. Ако се гледаме себеси како одвоени (и супериорни) од природниот свет, не мора да се чувствуваме толку лошо поради искористување и малтретирање на другите животни форми. Но, природниот свет не е единствената жртва на овој начин на размислување – погледот на светот што не одвојува од остатокот на светот, исто така, предизвикува штета врз нашата психолошка благосостојба. Гледајќи се себеси „надвор од природата“ придонесува за чувството на фрагментација и отуѓување што ја опфаќа постмодерната состојба.
Прифаќањето на постхуманизмот може да го излечи јазот помеѓу човечкото и нечовечкото. Може да ни помогне да се поврземе подлабоко со себе, едни со други и со светот околу нас.
Но, има цена што треба да се плати. Ако сакаме да го излечиме нашиот однос со природниот свет, треба да се откажеме од идејата дека сме „различни“ или „посебни“. Постхуманата децентрализација на човекот бара од нас да се ослободиме од чувството на само-важност и да ја прифатиме интерконективноста и меѓузависноста на сè. Оваа промена во перспективата може да не инспирира конечно да преземеме сериозни активности за забавување на истребувањето на животните и уништување на екосистемите. Затоа, поинклузивна постхумана перспектива може да ни помогне во соочувањето со сложените глобални проблеми како климатската криза.
3. Хуманизмот е премногу застарен за 21 век
Новото време бара нови начини на размислување. Иако хуманизмот можеби беше соодветна филозофија за ренесансата, предизвиците на 21 век не соочуваат со нови прашања и дилеми. Може ли постхуманата филозофија да ни помогне да се движиме во овој храбар нов свет?
Живееме во ера на алгоритми, роботика и генетска манипулација. Војните веќе не се водат само од човечки агенти. Технологии како што се роботи за отстранување бомби и беспилотни летала помагаат да се спасат и уништат човечки животи. Но, какви се етичките импликации од изнесување на човекот – војник од воената зона? Дали замената на човечки војници со војници -роботи ќе го намали или зголеми хаосот на војната?
Додека армијата роботи звучи како научно-фантастичен кошмар, некои теоретичари тврдат дека роботите убијци всушност може да се однесуваат похумано отколку човечките војници. Малку е веројатно дека роботската војска ќе ограби и силува – освен ако тие не се програмирани да го сторат тоа. Од друга страна, тие исто така имаат помала веројатност да покажат човечко сочувство. Или би можеле да програмираме машини да бидат посочувствителни од луѓето? Етиката на програмирање е само еден од многуте предизвици со кои треба да се соочиме во 21 век.
Војна и уништување
Минатиот век покажа огромна штета што може да ја нанесат технологиите. Размерот на уништување и страдањата од двете светски војни сè уште е дел од нашата колективна траума. Во поново време, сириската војна ни ја покажа суровоста на луѓето и пустошот предизвикан од далечински контролирани напади со беспилотни летала.
Имајќи постхумана перспектива, може да си го поставиме подлабокото прашање: зошто продолжуваме да го поврзуваме зборот „хумано“ со недостаток на суровост? На крајот на краиштата, ниту едно животно не е толку сурово и разорно како човекот. Треба добро да се погледнеме во огледало и да се запрашаме дали „човекот“ навистина треба да се користи како етички стандард.
Исто така, ние мора да се соочиме со уште потешкото етичко прашање али зачувувањето на човекот секогаш треба да се стави над сè. Дали спасувањето човечки животи го оправдува уништувањето на нашата планета и убиството на други животни?
Нови технологии
Иако војната е голем двигател на технолошките иновации, таа не е единствената област која се револуционизира со новата технологија. Напредокот од минатиот век исто така ни овозможи да ги подобриме, продолжиме и спасиме животите на милиони луѓе.
Без разлика дали ни се допаѓа каде оди нашиот свет или не, невозможно е да се запре часовникот на технолошкиот напредок. Ние веќе го надминавме прашањето дали технологијата е „добра“ или „лоша“. Наместо тоа, итно ни требаат етички рамки што ќе ни помогнат да се справиме со посложеното прашање – како да го направиме тоа?
Како треба да се програмира технологијата, кој треба да ја програмира, како може да се регулира и што се случува ако има грешка во системот?
Постхуманата етика може да ни даде предност за справување со такви прашања. И ова е само почеток. Како се справуваме со етиката околу човечкото подобрување, клонирање и манипулација со ДНК?
Напредните технологии и виртуелната реалност се составен дел од нашите животи. Дигиталните уреди веќе се споија со нашите тела на повеќе начини: телефоните и компјутерите сè повеќе ги заменуваат (и ги надградуваат) функциите на нашите очи, уши, усти и мозок. Тие ни овозможуваат да ги аутсорсираме нашите спомени, да комуницираме со другите и да гледаме во далечни места и времиња. Технологијата ни овозможува да ги надминеме нашите човечки ограничувања. Паметните телефони одамна станаа дел од нашето продолжено јас. Сè повеќе зависиме од технологиите што ги поседуваме.
Јасната разлика и поделба помеѓу луѓето и машините се распадна. Старите дефиниции за човекот повеќе не се применуваат. Хуманизмот, како што вели постхуманиот аргумент, е застарен концепт што е бескорисен за да се добие смисла за нашата постхумана состојба.
Нашата состојба денес
Критиката за хуманизмот сугерира дека ние веќе живееме во постхумана реалност. Но, зошто е толку тешко вистински да се интегрира овој начин на размислување во нашиот поглед на светот?
Нашиот човечки идентитет е клучен дел од нашето чувство за себе, а хуманизмот е идеолошки терен на капиталистичкиот свет доминиран од Запад. „Пуштањето“ на хуманизмот бара од нас да го напуштиме егото. Од нас бара да се ослободиме од чувството за самобитност. Исто така, не тера да се соочиме со некои непријатни вистини за начинот на кој се однесуваваме едни кон други и планетата.
Постхуманата состојба е парадоксална. Ние ги создаваме условите за сопствено расипување. Кога стекнуваме поголеми овластувања преку научни откритија и технологија, ние исто така паѓаме во сè поголема опасност да исчезнеме. Реалноста што ја создаваме, исто така, не создава нас. Не постои „ние“ и „надворешниот свет“, ниту дихотомија на субјект-објект. Ние сме креатори и суштества на постхуманата состојба. Ние сме Франкенштајн и чудовиштето.
Прифаќањето на постхуманизмот значи симнување од нашиот само-направен пиедестал. Но, „пуштањето“ на човечкото исто така бара од нас да станеме посилни. Големата моќ доаѓа со голема одговорност. Иако постхуманата перспектива бара понизност, таа исто така нè поттикнува да се соочиме со предизвиците што ги создадовме за себе.
Дали сме подготвени да го прифатиме постхуманизмот?
Дали прифаќањето на нашиот статус како животни и искоренувањето на нашите претензии да бидеме надвор од природата не зајакнува или ослабува? Ако се „надградиме“ себеси во бесмртни суштества, дали овие суштества сè уште ќе се сметаат за луѓе? Или генетското подобрување би не натерало да ја загубиме човечноста? Сето ова се сведува на следното прашање: Што навистина се обидуваме да држиме кога се држиме за „човечкото“ во нас?
Филозофскиот постхуманизам сугерира дека причината што овие прашања предизвикуваат толку многу вознемиреност е тоа што ние сè уште сме заглавени во стариот начин на размислување. Исклучително е тешко да се откажеме од погледот на светот што е толку длабоко вкоренет. Но, дали е можно дури и да се пушти?
Некои постхумани мислители ќе се расправаат дека не треба да пуштиме ништо. Наместо тоа, ние едноставно треба да се потсетиме од каде потекнуваме. Затоа, задачата е многу помалку застрашувачка отколку што мислиме. Сè што треба да направиме е да го прифатиме она што е веќе таму. Ние сме животни. Ние сме природа. Ние сме киборзи.
